Anna zamknęła drzwi archiwalnej szafy z nieco większą siłą niż zwykle. Telefon zadzwonił po raz trzeci w ciągu godziny — dźwięk dzwonka przeszywał ciszę jak uporczywe wiertło.
— Gdzie się ukrywasz? — przerwał milczenie głos Michaiła. — Znów bawisz się papierami?
— Jestem w pracy — odpowiedziała Anna, nie podnosząc wzroku znad dokumentów.
— W pracy? — zaśmiał się z przekąsem. — Przekopujesz się przez zakurzone teczki dla paru groszy. Kiedy wreszcie pojmiesz, że to nie kariera, a żałosne zajęcie dla przegranych?
— Te „dokumenty” chronią historię naszego miasta — powiedziała spokojnie Anna. — Może to wykracza poza twoje pojmowanie wartości.
— Nie bądź złośliwa! — urwał Michaił. — Twoja „historia” nie przyniesie nam pieniędzy. Żyjesz w świecie złudzeń!
Po zakończeniu rozmowy Anna westchnęła cicho. Sześć lat w archiwum historii lokalnej, szacunek ze strony współpracowników, podziękowania od badaczy — Michaił nazywał to wszystko „papierową zabawą”. Jej z wyróżnieniem obroniona praca magisterska dla niego była jedynie ozdobą ściany, a rozprawa naukowa — stratą czasu.
Drzwi magazynu otworzyły się. Do środka weszła obca kobieta, około czterdziestki, elegancka i pewna siebie.
— Przepraszam, czy to Anna Wiktorowna? — przedstawiła się kobieta — Nazywam się Jekaterina, byłam żoną twojego męża.
— Och! — Anna uniosła brwi. — Niespodziewane. Proszę, wejdź. Mam nadzieję, że nie będzie dramatu?
— Nie — Jekaterina rozejrzała się po pomieszczeniu. — Przepraszam, że tak nagle, ale musimy coś omówić. Gdzie możemy porozmawiać?
— W pobliżu jest cicha kawiarnia. Proszę, tylko bez scen.
W niewielkiej kawiarni naprzeciwko Anna zobaczyła Jekaterinę, która zręcznie zdjęła rękawiczki.
— Czy Michaił wspomniał o mnie? — zapytała, mieszając cukier w filiżance.
— Tak. Powiedział, że nie dogadujecie się. To bardzo skromne podsumowanie sytuacji.
— Niezgodność? — Jekaterina uśmiechnęła się gorzko. — Eleganckie określenie. Jestem wykładowcą literatury, byłam przez sześć lat. Kiedy poznałam Michaiła, podziwiał moją erudycję i cytaty z klasyków, nazywał mnie swoją „muzą”.
Anna odłożyła łyżeczkę, uważnie słuchając.
— Rok później zaczął nazywać mnie przegraną, która nie potrafi zarobić prawdziwych pieniędzy. „Po co ci ci martwi poeci?” — mówił — „Zrób coś pożytecznego!”
— Znasz to aż za dobrze — Anna wypowiedziała z sarkazmem. — Jego repertuar jest bardzo ograniczony.
— Celowo wybiera takie kobiety jak my — kontynuowała Jekaterina. — Wykształcone, pracujące w zawodach ważnych społecznie. Najpierw oczarowuje intelektem, potem systematycznie degraduje poczucie własnej wartości. Pracownicy muzeów, bibliotekarze, nauczyciele — dla niego wszyscy jesteśmy tacy sami. Mądrzy, ale „niepraktyczni”.
- Podziw intelektu na początku
- Stopniowe zaniżanie wartości
- Bez wartości ekonomicznej — „przegrani”
— Po co mi o tym mówisz? — zapytała Anna, chociaż odpowiedź już się klarowała.
— Bo po rozwodzie wróciłam do nauczania, teraz kieruję katedrą na uniwersytecie. Okazało się, że wcale nie jestem przegraną. Po prostu mieszkałam z mężczyzną, który wmówił mi coś innego.
— Co się zmieniło?
— Wszystko — uśmiechnęła się Jekaterina — Gdy trucizna milczy, nagle można oddychać pełną piersią. Moi studenci zdobywają granty, moje artykuły wychodzą w najlepszych czasopismach. A Michaił wciąż uważa, że literatura to fanaberia.
— Widać, że jego zdanie o naukach humanistycznych jest niezmienne — Anna pokręciła głową.
— Kochanie, on boi się wykształconych kobiet — stwierdziła Jekaterina. — A jeszcze bardziej niezależności. Najpierw cię oswaja, potem łamie.
Oferta, która zmienia życie
Po obiedzie do biura wszedł Piotr Aleksandrowicz, kierownik archiwum, niosąc kopertę i nosząc uroczysty wyraz twarzy.
— Anna Wiktorowna, mam dla pani propozycję. Regionalna telewizja planuje serial dokumentalny o historii lokalnej. Szukają konsultanta i scenarzysty.
Anna rozpakowała kopertę. Wynagrodzenie było trzykrotnie wyższe od jej miesięcznej pensji.
— Chcą akurat panią — kontynuował Piotr Aleksandrowicz z dumą — Producentów zachwycił pani talent do ożywiania dokumentów archiwalnych. Projekt przewidziany jest na rok, z możliwością przedłużenia.
— Kusząca oferta — przyznała Anna. — Muszę się zastanowić.
— Anna, to szansa nie tylko dla pani, lecz także dla całego archiwum. Historia regionu trafi do szerokiej publiczności. Ludzie poznają, jakie skarby kryją te mury.
— Ma pan rację. To okazja, by pokazać wagę naszej pracy.
— I obalić mit, że historia jest nudna. W pani rękach ożywa.
Domowy konflikt i wyzwolenie
W domu Anna z ostrożnością podzieliła się z Michaiłem propozycją, przygotowując się na burzę. Reakcja była przewidywalna — ale przerosła oczekiwania.
— Zwariowałaś! — wyskoczył z kanapy, marszcząc gniewnie twarz. — Będziesz się wystawiać przed całym regionem? Ludzie pomyślą, że nie potrafię utrzymać żony! Że moja kobieta pracuje w telewizji!
— To mój zawód, Michaił. I do tego dość prestiżowy.
— Zawód? Kopiesz się w papierach za grosze! Teraz chcesz mnie ośmieszyć w telewizji, gadając o trupach?
— Ośmieszyć? — spojrzała na niego zdziwiona Anna. — Będę mówić o dziedzictwie kulturowym naszego regionu. Gdzie tu hańba?
— Gdzie? — chwycił się za głowę — Wszyscy moi znajomi będą się śmiać! „Patrzcie, żona Michaiła udaje uczoną!” Nie rozumiesz?
— Wiem, że bardziej przejmujesz się opinią kolegów niż moimi osiągnięciami — odparła spokojnie.
— Zabraniałem ci tego! Nie możesz kompromitować naszej rodziny!
Anna spokojnie wyjęła telefon i wybrała numer producenta.
— Przyjmuję waszą ofertę — powiedziała, patrząc prosto na Michaiła.
— Oddzwoń i odmów, zaraz! — złapał ją za ramię. — Zabraniam! Słyszysz? Zabraniam!
— Nie.
To słowo zabrzmiało cicho, lecz stanowczo. Michaił zamarł, niemal nie wierząc w usłyszane.
— Coś powiedziałaś? Powtórz!
— Nie. Nie odmówię. I puść mnie.
— A więc tak to jest! — zmrużył oczy — Wybieraj: telewizję albo rodzinę! Martwe dokumenty albo żywego męża!
Anna spojrzała na niego — na przystojnego, „udanego” menadżera, który przez cztery lata wmawiał jej, że jest bezwartościowa. Teraz dostrzegła nie pewność siebie, lecz strach. Bał się jej niezależności.
— Wiesz, co jest zabawne? — powiedziała zamyślona. — Ty nazywasz moją pracę martwą, a to ty boisz się żywej kobiety.
— Co? Jakie brednie wygadujesz?
— Wybieram wolność, Michaił. Okazało się, że jest łatwiejsza, niż się spodziewałam.
Pół godziny później Anna spakowała się. Dziwnie mało nazbierało się przez cztery lata — Michaił uważał jej zakupy za zbędny balast, książki za śmieci, hobby za głupotę.
— Pożałujesz tego! — krzyczał za nią. — Bez mnie jesteś nikim! Za miesiąc wrócisz na kolanach!
— Zobaczymy — rzuciła przez ramię. — Mam kontrakt telewizyjny. A ty co masz?
Drzwi zatrzasnęły się. Anna nie czuła lęku, tylko ulgę — jakby zdjęła obcisłe ubranie po długim dniu.
Walentina Pietrownna, weteranka archiwum, przyjęła Annę z ciepłem i gorącą herbatą.
— Zostań tak długo, jak potrzebujesz — powiedziała starsza kobieta. — Rozwiodłam się w twoim wieku. Wiem, co to znaczy zaczynać od nowa.
— Dziękuję, Walentino Pietrownno. Szybko znajdę miejsce dla siebie.
— Bez pośpiechu. Samotność po małżeńskim piekle to luksus, którym warto się rozkoszować.
Nowe perspektywy i niezależność
Następnego dnia zadzwoniła dziennikarka Swietłana:
— Anna Wiktorowna, mam dla pani propozycję. W stolicy regionu otwiera się centrum kultury. Poszukują kierownika działu historii. Dobre wynagrodzenie, mieszkanie służbowe, możliwości awansu.
— Brzmi interesująco. Jestem zainteresowana.
— Doskonale! Państwa prace nad historią regionu zrobiły wrażenie na komisji, zwłaszcza artykuł o dynastiach kupieckich. Kiedy mogłaby pani przyjść na rozmowę?
— Najwcześniej jutro. Nie mam już żadnych zobowiązań.
Tydzień później pojawił się Michaił z bukietem róż i łzami w oczach — klasyczny zestaw skruszonego tyrana.
— Wybacz mi, Aneczko — ukląkł w przedpokoju. — Widzę moje błędy. Wspieram twoją karierę, obiecuję! Nawet w tej telewizji!
— Wstań — odpowiedziała spokojnie Anna. — Nie mamy o czym rozmawiać.
— Ale… zdałem sobie sprawę, że się myliłem! Możesz pracować, gdzie chcesz!
— Zdałeś sobie sprawę, że straciłeś kontrolę. To zupełnie co innego, kochanie.
— Aneczko, proszę! Kochamy się! Cztery lata razem!
— Nie, Michaił. Kochałeś we mnie posłuszną zabawkę. Ja przez cztery lata grałam rolę, którą mi przypisałeś. Koniec spektaklu.
— Zwariowałaś? Rozbijasz rodzinę przez pracę!
— Pracę? — Anna uśmiechnęła się lekko. — Kochanie, ty tego wciąż nie rozumiesz. Nie odchodzę do pracy, odchodzę od ciebie.
Nowy rozdział w życiu
W stolicy regionu Anna rozpoczęła nowe życie. Centrum kultury otworzyło przed nią nieskończone możliwości twórcze: wystawy, konferencje, międzynarodowe współprace. Odkryła w sobie zdolności przywódcze, których wcześniej nie podejrzewała.
Finansowa niezależność umożliwiła wynajem komfortowego mieszkania, podróże i poznawanie ciekawych osób. Stare przyjaźnie, od których Michaił ją izolował, odżyły z radością.
„Rozkwitasz — powiedziała jej przyjaciółka Marina podczas kolacji. — Od lat nie widziałam cię tak pełnej życia.”
— Wiesz, okazało się, że nie jestem szarą myszką — zaśmiała się Anna. — Po prostu zbyt długo żyłam w szarym świecie.
— A co z projektem telewizyjnym?
— Wspaniale! Pierwsze odcinki zebrały świetne recenzje. Widzowie piszą, dziękując. Okazuje się, że ludzie chcą poznawać historię swojego regionu, jeśli jest opowiedziana z pasją.
— Nikt już nie wyśmiewa „kartkowania papierów”?
— Wręcz przeciwnie. Zapraszają mnie na konferencje i konsultacje. Miesiąc temu występowałam na uniwersytecie — studenci słuchali z otwartymi ustami.
Tymczasem Michaił, jak zwykle, zaczął spotykać się z Olgą pół roku później — młodą historyczką sztuki z muzeum. On początkowo podziwiał jej wykształcenie i wyrafinowanie, jakby zakładał nową maskę do kolejnego aktu swojego jednoosobowego teatru.
Na konferencji w stolicy regionu Anna spotkała Olgę. Młoda kobieta wyglądała na zmęczoną, lecz starała się utrzymać kontrolę.
— Czy to ty jesteś Anna? — podeszła podczas przerwy niepewnie. — Michaił mówił o tobie. Mówił, że nie dogadujecie się, że macie różne poglądy na życie.
— Rozumiem — Anna uśmiechnęła się z lekką ironią. — A jak u was? Wciąż romantycznie jak na początku?
— Szczerze? — Olga obniżyła głos i rozejrzała się. — Zaczął nazywać moją pracę beznadziejną fanaberią. Mówi, że historia sztuki to drogie hobby przegranych, którzy boją się prawdziwego życia. Mówi też, że żyję w złudzeniach.
— A co z tym wykształceniem, które tak podziwiał? — ton Anny stał się lekko drwiący.
— Teraz nazywa to „popisywaniem się”. Mówi, że udaję intelektualistkę, żeby wydawać się lepszą od innych.
Anna przypomniała sobie rozmowę z Jekateriną oraz swoje ostatnie lata cierpienia.
— Olgo, powiem ci coś ważnego. Może to uratuje ci kilka lat życia.
— Słucham — młoda kobieta napięła się.
— Najbardziej podstępne w jego metodach jest to, że zaczyna od zachwytu tym, co potem metodycznie niszczy. Najpierw jesteś wykształconą, wrażliwą duszą; potem pyszna bufonada. Najpierw twoja praca to powołanie; potem strata czasu.
— Ale mówi, że chce mi pomóc się rozwinąć…
— Kochanie, człowiek, który cię kocha, nie próbuje cię zmieniać według własnych upodobań. Akceptuje cię taką, jaka jesteś, i pomaga rozkwitać, a nie więdnąć.
Trzy dni później Olga zadzwoniła:
— Anno, dziękuję ci z całego serca. Zerwałam z Michaiłem. Po naszej rozmowie wszystko się poukładało, jak puzzle, które wreszcie złożyły się w całość.
— Jak zareagował? To musiało być trudne.
— Na początku groził, że będę tego żałować całe życie. Potem zaczął błagać, że się zmieni, że źle wszystko zrozumiałam. Na końcu nazwał mnie niewdzięczną głupią, która zamieniła prawdziwego mężczyznę na feministyczne bzdury.
— I wytrzymałaś?
— Tak, i wiesz co? To było łatwiejsze, niż myślałam. Gdy zobaczysz całość, manipulacje stają się śmiesznie prymitywne.
— Podjęłaś właściwą decyzję. Życie jest za krótkie, by tracić je na tych, którzy nas nie doceniają.
— Anno, jak poradziłaś sobie z poczuciem winy? On był tak przekonujący, że to ja niszczę nasze szczęście…
— Kochanie, jedyne, co zniszczyłaś, to jego plan uczynienia cię wygodną marionetką. A to, uwierz mi, zasługuje na oklaski, a nie łzy.
Konsekwencje i zakończenie
Pozbawiony możliwości kontrolowania trzeciej kobiety z rzędu, Michaił stracił równowagę. Przeskakiwał między pracami, kłócił się z kolegami, stopniowo tracił przyjaciół. Jego sprawdzony schemat nie działał — wykształcone kobiety przestały poddawać się jego intrygom.
Miesiąc później próbował skontaktować się z Anną, nagrywając kilka wiadomości głosowych.
— Anno, tu Michaił. Słuchaj, wiem, że to koniec, ale po co nastawiasz inne kobiety przeciwko mnie? — był zirytowany — Olga powiedziała, że rozmawiałaś z nią. To jakaś zabawa dla dzieci? Jesteśmy dorośli.
Anna nie odpowiedziała na pierwszą wiadomość. Druga nadeszła tydzień później:
— Wiesz, Aniu, może rzeczywiście się myliłem w niektórych sprawach. Może powinniśmy się spotkać i porozmawiać? Tęsknię za naszymi rozmowami, twoim umysłem. Wiesz, że nie ma drugiej takiej jak ty.
Trzecia była otwarcie wściekła:
— Dobrze, że się rozstaliśmy! Zawróciłaś się w zgorzkniałą feministkę, która nie potrafi ogarnąć własnego życia i niszczy innych! Olga była głupia, słuchając ciebie. Ale to nic — zrozumie swój błąd!
Ostatni raz widziała Michaiła w supermarkecie pół roku po rozstaniu. Wyglądał na starszego, zagubionego, z czymś przypominającym wyrok w oczach. Gdy ją dostrzegł, próbował podejść, lecz Anna przeszła obojętnie, nie zwalniając kroku.
— Anno, poczekaj! — zawołał — Nie możemy porozmawiać jak ludzie?
Odwróciła się i spojrzała mu prosto w oczy:
— Michale, nie mamy o czym rozmawiać. Życzę ci, byś odnalazł siebie — i przestał szukać winnych własnych porażek.
— Stałaś się tak bezduszna… — mruknął.
— Nie, — odpowiedziała spokojnie Anna. — Stałam się szczera. A to ogromna różnica.
Gra destrukcji dobiegła końca na dobre.
Podsumowując, historia Anny pokazuje, jak trudno jest uwolnić się z toksycznych związków i odnaleźć własną siłę oraz niezależność. To opowieść o przemianie, odwadze i wierze w siebie, zachęcająca do walki o swoje marzenia i godność.